Thema: Onderlinge zorg
Lichtpuntje: De Buurtschapen
door: Ed van Hees
“Beter een goede buur, dan een verre vriend”, een uitdrukking die maar al te waar is, zeker in Biest-Houtakker. Buren of beter mensen uit de buurt zorgen voor elkaar en zorgen samen voor een fijne en prettige buurt om in te leven. Biest-Houtakker kent op dit moment 7 buurten met een actieve buurtvereniging. Ook vroeger had het voordelen om bij elkaar te gaan wonen en vormden zich de zogenaamde buurtschappen. Uit dit soort buurtschappen is ook Biest-Houtakker ontstaan.
Oorsprong van Biest-Houtakker en de buurtschappen
De oorspronkelijke naam van ons dorp is De Biest. Die naam stamt van een waterpoel, de Oude Biest (op de hoek van de Biestsestraat en Akkerstraat), waaromheen vanaf de 10de eeuw groepjes woningen zijn gebouwd. In De Biest lag vanaf circa 1400 langs het Spruitenstroompje een gebruiksbos dat de Houtakker genoemd werd. Langs de Houtakker lagen landbouwakkers met een aantal boerderijen. Doordat de gemeente vanaf de instelling van de gemeentes in de 19de eeuw de aantallen inwoners rond de Oude Biest en rond de Houtakker (inclusief Beverakker) afzonderlijk vermeldde, leek het alsof er sprake was van twee aparte gehuchten. Daardoor is de aanduiding “Biest en Houtakker” en vervolgens Biest-Houtakker ontstaan.
De Houtakker zelf bestaat niet meer sinds eind 19de eeuw. Toen de gemeente in de vijftiger jaren van de 20ste eeuw straatnamen ging vastleggen, is de straat langs het bosje die Houtakkerseweg werd genoemd omgedoopt in Vossenhol, naar de grote boerderij die aan het einde van de weg stond. Buiten de Houtakker stonden groepjes boerderijen langs de Beverakker (de Bedevaartstraat, verbasterd tot Beverstraat), rond de Oude Biest, rond de Kruising Biestsestraat – Bosscheweg langs het natte gebied De Vennen, op Klein Westerwijk, en enkele kleine woningen rond de weg van de Biestsestraat naar de 12de eeuwse korenmolen op de grens van De Biest en Moergestel.
De centrale weg
De Biestsestraat waarlangs het dorp gegroeid is, bestaat al heel lang, maar niet onder die naam. De huidige weg van Hilvarenbeek naar De Biest bestaat pas sinds 1892. Daarvóór was de centrale weg van De Biest een deel van de middeleeuwse weg van de (Romeinse) nederzetting rond Het Laar in Diessen via De Biest en Broekhoven naar het kasteel en de (boter)markt in Tilburg. Het eerste deel van Het Laar tot bij de brug aan de ingang van De Biest draagt nog steeds de historische naam Biestsedijk. Een “dijk” is een aangelegde verhoogde weg, bestand tegen modder en verzanding. Begin 19de eeuw is ook een dijk aangelegd in het volgende stuk vanaf de Veldbraak tot Broekhoven, de Broekhovensedijk, ter vervanging van de karrensporen over de hei naar Tilburg.
Buurtschappen
Met een buurtschap bedoelen we een door de eeuwen gegroeid deel van het dorp dat een samenhang vertoont en min of meer gescheiden is van de andere buurten. Alle buurtschappen liggen langs of komen uit op de hoofdweg door De Biest. Langs het “Dijk-end” zelf, vanaf het einde van de Biestsedijk tot voorbij de Oude Biest, stonden tot 1918 nog geen woningen. Daarbuiten kunnen historisch vijf “buurtschappen” onderscheiden worden, als volgt van zuid naar noord:
– haaks op het Dijk-end naar het noordoosten De Houtakker (nu Vossenhol genoemd)
– en aansluitend haaks naar het zuidwesten De Beverakker;
– de (Oude) Biest, rond de vroegere waterpoel op de kruising Biestsestraat en Akkerstraat;
– de Vurbiest, de Biestsestraat rond de kruising met de Bosscheweg; Vurbiest moet gezien worden als “voor de Biest” komend vanaf Broekhoven en Moergestel. Het gebied waar dit wegdeel in ligt is De Vennen; we kunnen dus ook spreken van de buurtschap Vennen;
– Kleine Westerwijk of Westrik, haaks op de Biestsestraat in westelijke richting naar Groot Westerwijk.
Langs de Molenweg en op de Molenheide lagen tot het kanaal gegraven werd (rond 1918) verspreid drie kleine huizen. Dit wordt niet als een buurtschap gezien.
Het hele traject van de Oude Biest tot aan de Beverstraat/ Vossenhol was onbebouwd tot er in 1913/1914 de kerk, pastorie, school en schoolmeesterhuis gebouwd werden, en vooruitlopend daarop in 1911 café Kerkzicht. Het eerste particuliere huis langs dit traject was een kleine boerenwoning met winkeltje gebouwd in 1918 tussen het schoolhuis en de kerk.
Het winkeltje van 1918.
Het traject van de Westerwijksestraat tot de Broekhovenseweg heeft pas na de eerste wereldoorlog enige verspreide bebouwing gekregen. Op het vervolgtraject over het kanaal tot aan De Heuvel (een buurtschap van Moergestel) dat nu helemaal bebouwd is, is pas in 1922 de eerste ontginnings-boerderij gebouwd.
Buurten
Biest-Houtakker heeft zeven “buurtverenigingen”. Sommige daarvan bestaan al lang, andere korter, met name in de nieuwbouwwijk Beverakkers natuurlijk. Niet alle buurtverenigingen komen ook overeen met een “buurtschap”. Historisch gezien zijn de echte buurtschappen, waaruit het dorp gegroeid is, de Houtakker en de Beverakker, de Oude Biest, de Vennen en Klein Westerwijk, maar die worden nauwelijks nog in de naamgeving van de buurtverenigingen weerspiegeld.
De Vurhaai
De Vurhaai is zo genoemd met het oog op “het Heike”, het vroegere heidegebied lang de Gemeynt en de Heikestraat. De Vurhaai bestrijkt het gebied Hakvoortseweg, Biestsedijk en Biestsestraat tot het Spruitenstroompje, dat vóór de twintigste eeuw onbewoond was.
De Houtakker
De buurtvereniging Houtakker beslaat de Biestsestraat van het stroompje tot en met Biestsestraat 28 / 39 en de Beverstraat, dus niet de oorspronkelijke Houtakker.
De Vossenhol
Dit beslaat de hele straat Vossenhol, oorspronkelijk de Houtakkerseweg genaamd.
De Beverakkers
Dit is het oudere, noordelijke deel van de nieuwbouwwijk Beverakkers.
D’n Ekker
Dit beslaat het nieuwere deel van de wijk Beverakkers, vanaf de Beverstraat tot en met de Antoniusstraat.
Het Dèèkend
Het Dèèkend (Dijk-end) beslaat de Biestsestraat vanaf de huisnummers 30 / 41 tot 72 / 77, de Akkerstraat en enkele aangrenzende woningen langs de Kanaaldijk.
De Vurbiest
Dit is het tweede deel van de lange Biestsestraat vanaf de huisnummers 74 / 79 tot en met nummer 100, plus de huizen op de hoek van de Klein Westerwijksestraat (tot en met de nummers 14 / 19).
Vurbiest komt voor een deel overeen met de oude buurtschap De Vennen.
Het Biest-end
Dit is het laatste, nieuwe stuk Biestsestraat vanaf huisnummer 102 tot het einde.
De Westrik
Tenslotte is/was er ook op de Westrik een buurtvereniging. Die beslaat het overige stuk Klein Westerwijksestraat tot aan de Leisenweg. Deze is momenteel “slapend”.
Vermeldenswaard is dat deze buurtvereniging voortkwam uit de Lambertusgilde, die de historische Lambertuskapel onderhield tot de verkoop daarvan aan de parochie Hilvarenbeek in 1916.